"पंच कैलास"
कर्पूरगौरं करुणावतारं संसारसारं भुजगेन्द्रहारम्।
सदा वसन्तं हृदयारविन्दे भवं भवानीसहितं नमामि॥
हिमालयाच्या पर्वतरांगेत वसलेल्या 'कैलास मानसरोवर' बद्दल माहिती नाही असा भारतीय क्वचितच सापडेल. सध्याच्या तिबेटमध्ये असलेल्या मानसरोवर या ठिकाणाजवळचा कैलास हे भगवान शिवाचं मुख्य निवासस्थान मानलं जातं पण कैलास हा एकच नसून हिमालयाच्या कुशीत मुख्य कैलास पर्वतासह आणखी चार कैलास पर्वत आहेत ज्यांना एकत्रितपणे पंच कैलास तीर्थ असं म्हटलं जातं. या पाचही ठिकाणांच्या वेगवेगळ्या यात्रा करतात. अर्थात हे फारच कमी लोकांना माहिती आहे. पंच कैलासाच्या प्रत्येक कैलास शिखराची स्वत:ची अशी एक कथा, विधी आणि महत्त्व देखील आहे.
पंच कैलासाचं मूळ स्कंद पुराण आणि इतर प्राचीन हिंदू धर्मग्रंथांत मिळतं. भगवान शिवांनी स्वत:च्या पार्थिवाबाबतची माहिती उघड करण्यासाठी हिमालयातील पाच वेगवेगळ्या शिखरांची निवड केली. या पाच शिखरांना पंच कैलास असं म्हटलं जातं. पंच कैलासाच्या प्रत्येक शिखराचं स्वतःचं असं वेगळं महत्त्व आहे आणि प्रत्येक शिखर यात्रेकरूंना प्राचीन परंपरा आणि देवत्वाशी जोडण्यास मदत करतं. या पर्वतांच्या यात्रांचा प्रवास करणं म्हणजे अशा जगात प्रवेश करणं जिथं प्रत्येक पावलागणीक तुम्हाला देवत्वाची अनूभुती मिळत राहते. पंच कैलास म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या या शिखरांपाशी पोहोचल्यावर प्रत्येकाला एक वेगळीच अनूभुती मिळते. कैलासांच्या सर्व जागांमध्ये शब्दांत सांगता येणार नाही असं काहीतरी नक्कीच आहे, जे प्रत्यक्ष त्या ठिकाणी गेल्याशिवाय समजायचं नाही. पंच कैलासाची यात्रा तुम्हाला मोक्षाकडं तर घेऊन जातेच पण आध्यात्मिक मुक्ती आणि स्वानंद देखील प्रदान करते. कैलासांच्या ठिकाणी गेल्यानंतर स्वत:तील 'स्व' त्वाला शोधण्याचा आध्यात्मिक प्रवास सुरू होतो. अशा या पंच कैलास यात्रा पूर्ण केलेल्यांना 'कैलासी' असं म्हटलं जातं. 'कैलासी' आणि 'कैलासवासी' हे दोन्ही शब्द खूपच जवळचे असले तरी दोन्हींच्या अर्थात मात्र जमीन-अस्मानाचा फरक आहे.
भगवान शंकरांच्या या 'पंच कैलास' यात्रांमधल्या बहूतेक सर्व यात्रा विरळ आॕक्सीजन असल्यामुळं अतिशय कठीण समजल्या जातात. सर्वसाधारपणे १३००० फूट उंचीपासून पुढं आॕक्सीजनचं प्रमाण हळूहळू कमी होत जातं. बहूतेक सर्व कैलासांना पोहोचण्यासाठी अतिशय खडतर मार्गावरून चढून जावं लागतं त्यामुळं खूपच कमी मंडळी ही सगळ्या कैलासांची यात्रा पूर्ण करू शकतात. कित्येक जणांना समोर कैलास शिखर दिसत असूनही तिथंपर्यंत पोहोचता येत नाही त्यामुळं एकूणच सर्व पंच कैलासांची यात्रा अतिशय खडतर समजली जाते. महाराष्ट्रातून या यात्रा करणाऱ्यांचा टक्का तर नगण्य आहे. या सर्व यात्रांची एकत्रित माहिती आणि तीही मराठीत कुठेच उपलब्ध नाही त्यामुळं साहजिकच या यात्रांबद्दल फारच कमी महाराष्ट्रीयन लोकांना माहिती आहे.
महाराष्ट्रातून पंच कैलास यात्रा करणारी मंडळी अतिशय कमी असल्यामुळं आम्हां मित्रमंडळींना या यात्रांची माहिती मिळवताना आणि माहिती मिळाल्यानंतर यात्रेचं नियोजन करताना बर्‍याच अडचणींचा सामना करावा लागला. आमच्या या यात्रा पूर्ण झाल्यामुळं वैयक्तिक मला या यात्रांच्या संदर्भात बरेच फोन येतात त्यामुळं आम्हाला ज्या ज्या समस्यांचा सामना करावा लागला त्या सर्व समस्यांचं निराकरण करेल असा एक पंच कैलास यात्रांवर समग्र लेख लिहिण्याची बुद्धी मला महादेवांनीच दिली असं म्हटलं तर वावगं ठरू नये. या पंच कैलास यात्रा जास्तीतजास्त ट्रेकर्स, भ्रमक, साधकांनी कराव्यात आणि त्याहीपेक्षा त्यांना काही समस्या न येता त्यांना त्या करता याव्यात यासाठीच हा लेखनप्रपंच. हा लेख वाचून बहूतेक सर्व शंकांचं निरसन होईलच परंतु त्यातुनही काही शंका असतीलच तर त्यासाठी लेखाच्या शेवटी माझा दूरभाष क्रमांक मुद्दाम देईन. माझ्या या लेखनप्रपंचाचा जास्तीतजास्त मंडळींना उपयोग झाला तर तेच माझं भोलेनाथांप्रती समर्पण असेल.
पंच कैलासाचं मूळ स्कंद पुराण आणि इतर प्राचीन हिंदू धर्मग्रंथांत मिळतं. भगवान शिवांनी स्वत:च्या पार्थिवाबाबतची माहिती उघड करण्यासाठी हिमालयातील पाच वेगवेगळ्या शिखरांची निवड केली. या पाच शिखरांना पंच कैलास असं म्हटलं जातं. पंच कैलासाच्या प्रत्येक शिखराचं स्वतःचं असं वेगळं महत्त्व आहे आणि प्रत्येक शिखर यात्रेकरूंना प्राचीन परंपरा आणि देवत्वाशी जोडण्यास मदत करतं. या पर्वतांच्या यात्रांचा प्रवास करणं म्हणजे अशा जगात प्रवेश करणं जिथं प्रत्येक पावलागणीक तुम्हाला देवत्वाची अनूभुती मिळत राहते. पंच कैलास म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या या शिखरांपाशी पोहोचल्यावर प्रत्येकाला एक वेगळीच अनूभुती मिळते. कैलासांच्या सर्व जागांमध्ये शब्दांत सांगता येणार नाही असं काहीतरी नक्कीच आहे, जे प्रत्यक्ष त्या ठिकाणी गेल्याशिवाय समजायचं नाही. पंच कैलासाची यात्रा तुम्हाला मोक्षाकडं तर घेऊन जातेच पण आध्यात्मिक मुक्ती आणि स्वानंद देखील प्रदान करते. कैलासांच्या ठिकाणी गेल्यानंतर स्वत:तील 'स्व' त्वाला शोधण्याचा आध्यात्मिक प्रवास सुरू होतो. अशा या पंच कैलास यात्रा पूर्ण केलेल्यांना 'कैलासी' असं म्हटलं जातं. 'कैलासी' आणि 'कैलासवासी' हे दोन्ही शब्द खूपच जवळचे असले तरी दोन्हींच्या अर्थात मात्र जमीन-अस्मानाचा फरक आहे.
भगवान शंकरांच्या या 'पंच कैलास' यात्रांमधल्या बहूतेक सर्व यात्रा विरळ आॕक्सीजन असल्यामुळं अतिशय कठीण समजल्या जातात. सर्वसाधारपणे १३००० फूट उंचीपासून पुढं आॕक्सीजनचं प्रमाण हळूहळू कमी होत जातं. बहूतेक सर्व कैलासांना पोहोचण्यासाठी अतिशय खडतर मार्गावरून चढून जावं लागतं त्यामुळं खूपच कमी मंडळी ही सगळ्या कैलासांची यात्रा पूर्ण करू शकतात. कित्येक जणांना समोर कैलास शिखर दिसत असूनही तिथंपर्यंत पोहोचता येत नाही त्यामुळं एकूणच सर्व पंच कैलासांची यात्रा अतिशय खडतर समजली जाते. महाराष्ट्रातून या यात्रा करणाऱ्यांचा टक्का तर नगण्य आहे. या सर्व यात्रांची एकत्रित माहिती आणि तीही मराठीत कुठेच उपलब्ध नाही त्यामुळं साहजिकच या यात्रांबद्दल फारच कमी महाराष्ट्रीयन लोकांना माहिती आहे.
महाराष्ट्रातून पंच कैलास यात्रा करणारी मंडळी अतिशय कमी असल्यामुळं आम्हां मित्रमंडळींना या यात्रांची माहिती मिळवताना आणि माहिती मिळाल्यानंतर यात्रेचं नियोजन करताना बर्‍याच अडचणींचा सामना करावा लागला. आमच्या या यात्रा पूर्ण झाल्यामुळं वैयक्तिक मला या यात्रांच्या संदर्भात बरेच फोन येतात त्यामुळं आम्हाला ज्या ज्या समस्यांचा सामना करावा लागला त्या सर्व समस्यांचं निराकरण करेल असा एक पंच कैलास यात्रांवर समग्र लेख लिहिण्याची बुद्धी मला महादेवांनीच दिली असं म्हटलं तर वावगं ठरू नये. या पंच कैलास यात्रा जास्तीतजास्त ट्रेकर्स, भ्रमक, साधकांनी कराव्यात आणि त्याहीपेक्षा त्यांना काही समस्या न येता त्यांना त्या करता याव्यात यासाठीच हा लेखनप्रपंच. हा लेख वाचून बहूतेक सर्व शंकांचं निरसन होईलच परंतु त्यातुनही काही शंका असतीलच तर त्यासाठी लेखाच्या शेवटी माझा दूरभाष क्रमांक मुद्दाम देईन. माझ्या या लेखनप्रपंचाचा जास्तीतजास्त मंडळींना उपयोग झाला तर तेच माझं भोलेनाथांप्रती समर्पण असेल.
॥ ॐ नम: शिवाय ॥
🚩🚩🚩
🚩 'तर काय आहेत 'पंच कैलास? चला पाहूया...'
भगवान शंकराची पाच स्थाने ही 'पंच कैलास' म्हणून ओळखली जातात. सोयीसुविधांचा अभाव, खूपच कमी वावर, मोठ्या लांबीची चाल आणि अतिशय उंचीवर असल्यामुळं वातावरणात झपाट्याने होणारे बदल यामुळं या पाचही ठिकाणच्या यात्रा अतिशय खडतर समजल्या जातात. यातली पाचपैकी चार ठिकाणं भारतात तर एक तिबेट, चीनमध्ये आहे.
🚩 'तर काय आहेत 'पंच कैलास? चला पाहूया...'
भगवान शंकराची पाच स्थाने ही 'पंच कैलास' म्हणून ओळखली जातात. सोयीसुविधांचा अभाव, खूपच कमी वावर, मोठ्या लांबीची चाल आणि अतिशय उंचीवर असल्यामुळं वातावरणात झपाट्याने होणारे बदल यामुळं या पाचही ठिकाणच्या यात्रा अतिशय खडतर समजल्या जातात. यातली पाचपैकी चार ठिकाणं भारतात तर एक तिबेट, चीनमध्ये आहे.
 |
| मणीमहेश कैलास |
 |
| किन्नौर कैलास |
 |
| श्रीखंड महादेव |
.jpg) |
| आदी कैलास |
 |
| बडा कैलास |
कैलास
मानसरोवर हे तिबेट, चीनमधे असलेलं एकमेव ठिकाण सोडलं तर उरलेली तीन हिमाचल
प्रदेशमधे आणि एक उत्तराखंडमधे वसलेलं आहे. चालण्याचा चांगला सराव असेल तर
या चारही ठिकाणच्या यात्रा अतिशय आनंददायी आणि कमी खर्चात होतात. मणीमहेश
कैलास आणि तिबेटमध्ये जाऊन केलेली कैलास-मानसरोवर यात्रा सोडली तर इतर
तीनही ठिकाणच्या यात्रा पूर्णपणे पायीच कराव्या लागतात. अर्थात प्रत्येक
कैलासाच्या माहितीच्या सदरात त्याची इत्यंभूत माहिती मिळेलच.
॥ ॐ नमः पार्वती पतये हर हर महादेव ॥
हिमालय ही देवभूमी आहे आणि या देवभूमीत फिरताना काही पथ्यं पाळावीच लागतात. पंचकैलासाच्या प्रत्येक यात्रेसाठी काही सामाईक पथ्ये आहेत. याशिवाय या यात्रा करताना काय करावं आणि काय करू नये याचा आढावाही आपण घेणार आहोत.
🚩 अ) पाळावयाची पथ्ये -
१) पंचकैलासाच्या यात्रांचा कार्यकाळ स्थानिक यात्रा कमिटी आणि प्रशासन एकत्रितपणे वातावरणाचा आढावा घेऊन निश्चित करतात. साहजिकच वातावरण चांगलं असल्यामुळं दर्शन चांगलं होण्याची शक्यता अधिक असते त्यामुळं यात्रा कमिटीने ठरवून दिलेल्या यात्रा काळातच करण्याचा प्रयत्न करावा.
🚩 अ) पाळावयाची पथ्ये -
१) पंचकैलासाच्या यात्रांचा कार्यकाळ स्थानिक यात्रा कमिटी आणि प्रशासन एकत्रितपणे वातावरणाचा आढावा घेऊन निश्चित करतात. साहजिकच वातावरण चांगलं असल्यामुळं दर्शन चांगलं होण्याची शक्यता अधिक असते त्यामुळं यात्रा कमिटीने ठरवून दिलेल्या यात्रा काळातच करण्याचा प्रयत्न करावा.
२) यात्रा काळात निवासाच्या, जेवणाखाण्याच्या सोयी पुरेशा आणि योग्य दरात उपलब्ध असतात. पोलिस संरक्षण, वैद्यकीय सेवा आणि बचाव पथकाची सेवा देखील यात्राकाळातच उपलब्ध असते.
३) यात्राकाळात नोंदणी करूनच प्रवेश दिला जात असल्यामुळं यात्रेकरूंची संख्या नियंत्रित असते त्यामुळं गर्दीचा त्रास सहन करावा लागत नाही.
४) बहूतेक सर्व यात्रांच्या ठिकाणी बीएसएनएल, जिओ आणि एयरटेल यांची चांगली सेवा उपलब्ध आहे त्यामुळं यात्रा काळासाठी तात्पूरतं या नेटवर्कचं सीमकार्ड घेऊन जावं.
५) यात्रेला जाण्यापूर्वी शक्यतो ऑनलाईन नोंदणी प्रक्रिया पूर्ण करावी. बरेचदा पायथ्याशी असलेल्या नोंदणी कँपवर नेटवर्क चांगलं मिळत नसल्यामुळं ओटीपी मिळण्यास प्रॉब्लेम येऊ शकतो.
६) वैद्यकीय छावणी पायथ्याशी असते त्या ठिकाणी शरीरस्वास्थ्य चांगलं नसेल तर यात्रा करण्याची परवानगी दिली जात नाही. आपण पायथ्याशी पोहोचेपर्यंत केलेल्या प्रवासाची दगदग आपलं शरीरस्वास्थ्य बिघडवू शकते त्यामुळं वातावरणाशी जुळवून घेण्यासाठी पायथ्याशी पोहोचल्यानंतर एक दिवस सक्तीच्या विश्रामाचा नक्की असावा.
७) 'मुंबईची फॅशन आणि हिमालयातील वातावरण सारखं बदलत असतं' असं गंमतीत म्हटलं जातं आणि ते काहीसं खरंही आहे. प्रवासादरम्यान अनपेक्षित होणार्‍या भुस्लखनामुळं होणारा उशीर, वातावरण खराब झाल्यामुळं सुरक्षिततेच्या कारणास्तव प्रशासनाकडून दर्शनाची परवानगी न मिळणं आणि प्रशासनाने परवानगी दिलीच तरी आपल्याला दर्शन न झाल्यामुळं जादाचे काही दिवस मुक्काम करावा लागणं यासाठी एकूणच यात्रेच्या कार्यक्रमात तीन ते चार दिवस जादाचे असू द्यावेत.
८) स्थानिक यात्रा कमिटी आणि प्रशासन प्रत्येक यात्रेसाठी एक वयोमर्यादा निश्चित करतं. काही यात्रांसाठी ती साठ तर काही यात्रांसाठी ती पंच्याहत्तर अशी आहे. त्याबाबतची सर्व माहिती त्या त्या यात्रेसाठी तयार केलेल्या ऑनलाईन पोर्टलवर उपलब्ध असते. यात्रा काळात यात्रा करताना या नियमाचं अतिशय काटेकोरपणे पालन केलं जातं पण यात्राकाळाशिवाय इतर काळात यात्रा करण्यावर मात्र प्रशासनाचं कोणतंही बंधन नसतं. अर्थात अशा यात्रा स्थानिक वाटाड्याला सोबत घेऊन स्वतःच्या जबाबदारीवरच कराव्यात.
🚩 आ) काय करावं -
१) गळ्यात स्वतःची माहिती आणि ज्याला आपल्या यात्रेची सर्व माहिती आहे अशा एखाद्या ओळखीच्या स्थानिकाची माहिती असलेलं आयकार्ड नक्की असावं.
🚩 आ) काय करावं -
१) गळ्यात स्वतःची माहिती आणि ज्याला आपल्या यात्रेची सर्व माहिती आहे अशा एखाद्या ओळखीच्या स्थानिकाची माहिती असलेलं आयकार्ड नक्की असावं.
२) यात्रेला निघण्याच्या आधी केलेल्या वैद्यकीय चाचणीचं प्रमाणपत्र सोबत जरूर असू द्यावं.
३) स्वतःचं ओळखपत्र सोबत असावं.
४) काही रोख रक्कम सोबत असावी.
५) चढाई करताना दम लागत असेल तर थांबत थांबत वातावरणाशी जुळवून घेत चढाई करावी.
६) मुक्कामाची जागा १२००० फुटांच्या वर असेल तर त्या ठिकाणी मुक्काम करण्यापूर्वी त्या ठिकाणापेक्षा थोडी जास्त उंची गाठून वातावरणाशी समरस व्हावं आणि मगच मुक्कामाच्या ठिकाणी येऊन मुक्काम करावा. ट्रेकर्सच्या भाषेत याला 'हाईट गेन' असं म्हटलं जातं. अत्युच्च उंचीवर करण्याची ही अतिशय महत्वाची प्रक्रिया आहे जी विनाकंटाळा प्रत्येकानी करायलाच हवी.
७) रात्री झोपताना वायुवीजन (Ventilation) होण्यासाठी तंबुच्या खिडक्या उघड्या ठेवाव्यात आणि डोक्यावरून चादर घेऊन झोपणं देखील टाळावं.
८) यात्रा मार्गात काही ठिकाणी खडकांचा पट्टा आणि हिमनद्या ओलांडाव्या लागतात त्यामुळं चांगल्या प्रतीच्या बुटांचा वापर करावा.
९) प्रशासनाने ठरवून दिलेल्या यात्रामार्गावरूनच मार्गक्रमण करावं.
१०) श्वसनाचा त्रास होत असल्यास विनासंकोच सोबत्यांना, जवळ असलेल्या कुणालाही सांगावं.
🚩 इ) काय करू नये -
१) दिड महिन्यांच्या गरोदर महिलांनी या यात्रा करू नयेत.
🚩 इ) काय करू नये -
१) दिड महिन्यांच्या गरोदर महिलांनी या यात्रा करू नयेत.
२) कचरा करू नये आणि प्लास्टीकचा वापर टाळावा.
३) झाडं, पानं, फुलं तोडू नयेत.
४) सुर्योदयाबरोबर यात्रा सुरू करावी आणि अंधार पडण्यापुर्वी मुक्कामाच्या ठिकाणी पोहोचावं. क्वचित काही ठिकाणी यात्रा सकाळी तीन, चार वाजता सुरू कराव्या लागतात
५) एकट्याने यात्रा करू नये.
🚩🚩🚩
पंचकैलासाच्या सर्व यात्रा ट्रेकर्सच्या भाषेत ज्याला 'High Altitude Trekking Programme' म्हणजेच HATP या भटकंती प्रकारात गणल्या जातात. अत्युच्च उंचीवर असल्यामुळं या यात्रा करताना काही जणांना उंचीचे आजार म्हणजे Acute Mountain Sickness (AMS) शी सामना सुद्धा करावा लागू शकतो. अर्थात असं होणं ही सामान्य गोष्ट आहे. काही पथ्य पाळल्यास AMS टाळता येऊ शकतो. Acute Mountain Sickness म्हणजे काय? आणि तो कसा टाळता येऊ शकतो. चला पाहूया...
🚩 उंचीचे आजार म्हणजे Acute Mountain Sickness कसे टाळावेत...
उंचीवर प्रत्येकाची प्रतिक्रिया वेगळी का असते? चांगली शारीरिक क्षमता असुनही काहींना समस्या जाणवतात तर काहींना अजिबात जाणवत नाहीत असं का?
३००० मीटर्स उंचीनंतर दर दिवशी ३०० मीटर्सपेक्षा जास्त चढाई करु नये असं शास्त्र सांगतं पण अगदीच तसं करायची गरच पडलीच तर ३००० आणि ४००० मीटर्सनंतर सक्तीच्या विश्रांतीचा एक दिवस नक्कीच असला पाहिजे. प्रत्येकानं कायमच हायड्रेटेड रहायला पाहिजे म्हणजे प्रत्येकानं आपल्या शरीरातील पाण्याची पातळी कमी होऊन देता कामा नये. आपलं शरीर आपल्याला त्याची जाणीव क्षणोक्षणी करून देत असतं त्यामुळं आपल्या शरीराचं ऐका. उंचीवर ट्रेकिंग करताना हाच मुद्दा कायम लक्षात ठेवणं खरंतर सर्वात महत्वाचं आहे.
याबाबतीत आमचा एक अनुभव सांगावासा वाटतो. श्रीखंड महादेवच्या यात्रेला आम्ही भीमडवारी या ठिकाणी एक दिवस 'रेस्ट डे' चा पर्याय सर्वांपुढे ठेवला होता. सिंहगाड (२०९४ मी.) ते थाचडू (३४४९ मी.) पर्यंत ०७ किलोमीटर चालून आम्ही जवळजवळ १३०० मीटर्स चढाई केली होती पण ही चढाई ३००० मीटर्सच्या जवळपास असल्यामुळं इथं झाडी होती त्यामुळं साहजिकच तिथं पुरेसा ऑक्सिजन उपलब्ध होता. दुसऱ्या दिवशी मात्र थाचडू (३४४९ मी.) ते भीमडवारी (३७१० मी.) पर्यंत ०९ किलोमीटर चालून आमची २६१ मीटर्सची चढाई झाली होती त्यामुळं आम्ही भीमडवारीला एक दिवस रेस्ट डे घेण्याचा पर्याय सर्वांपुढे ठेवला होता. अर्थात तो सर्वांसाठी गरजेचा होता असं मात्र नाही. त्या ठिकाणी आमच्याकडं ऑक्सिमीटर असल्यामुळं आम्ही सर्वांचीच ऑक्सिजन पातळी मोजली. आमच्यातल्या बहुतेक जणांची ऑक्सिजन पातळी ९० ते ९९% दरम्यान म्हणजे उत्तम होती. ७०% पेक्षा पातळी कमी झाली की थोडं लक्ष देणं गरजेचं असतं.
...पण काही जणांना मात्र ऑक्सिजन पातळी कमी झाल्यामुळं श्वसनाचा त्रास जाणवू लागला होता. घरून निघतांना सर्वांचा फिटनेस चांगला असुनही आमच्यातल्या काही जणांना उंचीच्या आजाराने का ग्रासलं होतं? खरंतर आपल्या सर्वांचं शरीर सारखं आहे. प्रत्येकाचा फिटनेस तर दुसऱ्यापेक्षा काकणभर सरसच होता तरीपण असं दिसून आलं की प्रत्येकासाठी उंचीवरची परिस्थिती काहीतरी वेगळी आहे. याचं मूळ कारण म्हणजे तुमचा श्वास आहे.
तुम्ही ज्या प्रकारे श्वास घेत असता त्याचा तुमच्या संपूर्ण शरीराच्या कार्यावर परिणाम होत असतो. परिपूर्ण, सामान्य श्वासोच्छ्वासासाठी ०५.५ ते ०६ सेकंद गरजेचे असतात आणि उच्छवासासाठीही तेवढाच कालावधी गरजेचा असतो. तुमची चालण्याची गती वाढल्यावर साहजिकच ही श्वसनाची वेळ कमी होते ज्याला आपण दम लागला असं म्हणतो. एकदा का अशी प्रक्रिया सुरू झाली की श्वासावाटे तुमच्या शरीराला आवश्यक असलेला ऑक्सिजन कमी पडू लागतो आणि ही भरपाई शरीर तुमच्या शरीरातल्या पाण्यातून ऑक्सिजन घेऊन करत असतं. पण जे कार्य तुमच्या शरीराने करायला हवं तेच कार्य diamox नावाची गोळी करते त्यामुळं बहूतेक डॉक्टर उंचीवरचे ट्रेक्स करताना ही गोळी घेण्याचा सल्ला देतात. Diamox हे Acetazolamide कुळातील तोंडावाटे घेण्याचे औषध आहे जे लघवीचे प्रमाण वाढवते. हे औषध हृदयरोगामुळे होणाऱ्या सूजांवर उपचार करते. हे तुमच्या शरीराला अधिक लघवी करण्यास मदत करून कार्य करते जेणेकरून तुम्ही तुमच्या शरीरातील मीठ आणि जास्तीचे पाणी गमावू शकता.
Acetazolamide मूत्रपिंडातील कार्बोनिक एनहायड्रेसला प्रतिबंधित करते, बायकार्बोनेट उत्सर्जन वाढवते, परिणामी चयापचय ऍसिडोसिस होतो जो उंचीवर अनुभवलेल्या हायपर व्हेंटिलेशन - प्रेरित अल्कोलोसिसला ऑफसेट करतो. या औषधाबद्दलची अधिक माहिती खाली दिलेल्या धाग्यावर टिचकी मारून वाचता येईल.
जेव्हा शरीर कोणत्याही गोळीशिवाय स्वतः हे जे शरीरातल्या पाण्यातून ऑक्सिजन घेण्याचं कार्य करत असतं तेव्हा ती अतिशय सामान्य प्रक्रियाच आहे त्यामुळं घाबरून जाण्याचं काही कारणच नाही. फक्त त्यासाठी दर थोड्या वेळाने पाणी पिऊन शरीरातल्या पाण्याची पातळी चांगली राखायला हवी. साधारणपणे उंचावरच्या अशा वातावरणात तहान लागत नाही त्यामुळं पाणी प्यायलं जात नाही म्हणून जिथं शक्य असेल त्या ठिकाणी चहा प्यावा.
आणि सर्वात महत्वाचं, आपल्या नाकातूनच श्वास घ्या, तोंडाने नको. थोडक्यात दम लागल्यामुळं तोंडाने श्वास घ्यावा लागेल इतक्या वेगाने चालू नका. हिमालयात किंवा उंचीवरची चढाई करताना 'Slow and study wins the race' हे वाक्य कायमचं मनात कोरून ठेवा. खरंतर मला माहिती आहे की हे खूप कठीण आहे. तुम्हाला सांगत असलो तरीही माझ्यासाठीही हे काही सोपं नक्कीच नाही. ३५०० मीटर्स वरती चढत्या चढणीवर मी बरेचदा माझ्या नाकाने श्वास सोडू शकत नाही. मला हळू आणि खोल श्वास घ्यायचा असतो परंतु नाकातून खोल आणि शक्य तितक्या हळू श्वास घेणं मलाही नेहमीच अवघड होतं. श्वास सोडण्याची लांबी मात्र समान असावी. तुम्ही हवेतील फक्त २५% ऑक्सिजन शोषून घेऊ शकता त्यामुळं तुम्हाला हळू आणि खोल श्वास घ्यायचा आहे हे पक्कं ध्यानात ठेवा. जर तुम्ही जलद आणि उथळ श्वास घेत असाल तर तुम्ही वेगाने चालत आहात हे समजून जा. तुमच्या चालण्याच्या वेगावर प्रयत्नपूर्वक नियंत्रण ठेवा. तुमचा श्वास सांगतो तुम्ही किती वेगाने चाललं पाहिजे. थोडक्यात दम लागू न देता चालण्याचा कसून सराव करा. सह्याद्रीतील चालणं आणि हिमालयातील चालणं यात जमीन-अस्मानाचा फरक आहे तो ध्यानात घ्या आणि तसाच सराव करा.
जर तुम्ही तोंडाने श्वास घेत असाल तर तुम्ही तुमच्या शरीरातलं ४०% जास्त पाणी गमावलंच म्हणून समजा. त्यामुळं नाकाने श्वास घेतल्याने तुम्ही जास्त हायड्रेट राहता हे लक्षात असू द्या. जास्त उंचीवर चढल्यानंतर आणि जास्त झोपल्यावर बहुतेकांना डोकेदुखीचा त्रास होतो. याचं कारण म्हणजे रात्रीच्या वेळी तुमच्या श्वासावर तुमचं नियंत्रण नसतं पण ही सामान्य गोष्ट आहे. उठल्यानंतर तुमचा श्वास सामान्य झाला की डोकेदुखी कमी होते. फारफार तर एखादी क्रोसिन घेऊ शकता पण गोळ्या घेणं शक्यतो टाळावंच.
HATP मधे सर्वात महत्त्वाचं म्हणजे तुमच्या श्वासाविषयी जागरूक राहण्याचा प्रयत्न करा. शक्य तितक्या मंद गतीने श्वास घ्या आणि श्वास सोडा जेणेकरून तुम्ही खोल श्वास घेऊ शकाल. तुमचे फुफ्फुस पूर्णपणे रिकामे करून त्याचा पुर्ण क्षमतेने वापर करा. त्यासाठी प्राणायामाचा सराव करावा.
आणि सर्वात महत्वाचं, आपल्या नाकातूनच श्वास घ्या, तोंडाने नको. थोडक्यात दम लागल्यामुळं तोंडाने श्वास घ्यावा लागेल इतक्या वेगाने चालू नका. हिमालयात किंवा उंचीवरची चढाई करताना 'Slow and study wins the race' हे वाक्य कायमचं मनात कोरून ठेवा. खरंतर मला माहिती आहे की हे खूप कठीण आहे. तुम्हाला सांगत असलो तरीही माझ्यासाठीही हे काही सोपं नक्कीच नाही. ३५०० मीटर्स वरती चढत्या चढणीवर मी बरेचदा माझ्या नाकाने श्वास सोडू शकत नाही. मला हळू आणि खोल श्वास घ्यायचा असतो परंतु नाकातून खोल आणि शक्य तितक्या हळू श्वास घेणं मलाही नेहमीच अवघड होतं. श्वास सोडण्याची लांबी मात्र समान असावी. तुम्ही हवेतील फक्त २५% ऑक्सिजन शोषून घेऊ शकता त्यामुळं तुम्हाला हळू आणि खोल श्वास घ्यायचा आहे हे पक्कं ध्यानात ठेवा. जर तुम्ही जलद आणि उथळ श्वास घेत असाल तर तुम्ही वेगाने चालत आहात हे समजून जा. तुमच्या चालण्याच्या वेगावर प्रयत्नपूर्वक नियंत्रण ठेवा. तुमचा श्वास सांगतो तुम्ही किती वेगाने चाललं पाहिजे. थोडक्यात दम लागू न देता चालण्याचा कसून सराव करा. सह्याद्रीतील चालणं आणि हिमालयातील चालणं यात जमीन-अस्मानाचा फरक आहे तो ध्यानात घ्या आणि तसाच सराव करा.
जर तुम्ही तोंडाने श्वास घेत असाल तर तुम्ही तुमच्या शरीरातलं ४०% जास्त पाणी गमावलंच म्हणून समजा. त्यामुळं नाकाने श्वास घेतल्याने तुम्ही जास्त हायड्रेट राहता हे लक्षात असू द्या. जास्त उंचीवर चढल्यानंतर आणि जास्त झोपल्यावर बहुतेकांना डोकेदुखीचा त्रास होतो. याचं कारण म्हणजे रात्रीच्या वेळी तुमच्या श्वासावर तुमचं नियंत्रण नसतं पण ही सामान्य गोष्ट आहे. उठल्यानंतर तुमचा श्वास सामान्य झाला की डोकेदुखी कमी होते. फारफार तर एखादी क्रोसिन घेऊ शकता पण गोळ्या घेणं शक्यतो टाळावंच.
HATP मधे सर्वात महत्त्वाचं म्हणजे तुमच्या श्वासाविषयी जागरूक राहण्याचा प्रयत्न करा. शक्य तितक्या मंद गतीने श्वास घ्या आणि श्वास सोडा जेणेकरून तुम्ही खोल श्वास घेऊ शकाल. तुमचे फुफ्फुस पूर्णपणे रिकामे करून त्याचा पुर्ण क्षमतेने वापर करा. त्यासाठी प्राणायामाचा सराव करावा.
उंचीच्या आजाराचा त्रास टाळण्यासाठी असाही एक उपाय करता येतो. उत्युच्च उंचीवरील भटकंती/यात्रा करण्यापूर्वी मुख्य भटकंती/यात्रेच्या आधी Acclimatise होण्यासाठी तिथंच जवळपास आपल्या मुख्य चढाईच्या उंचीच्या जवळपास उंची असलेल्या ठिकाणाची एखादी छोटखानी सराव भटकंती/चढाई जरूर करावी. मुख्य यात्रेला उंचीच्या आजारचा त्रास होण्याची शक्यता कमी होते. या सराव भटकंतीत माफक उंची गाठून परत खाली येऊन झोपणं म्हणजे Climb High Sleep Low एवढंच करावं म्हणजे तुमच्या शरीराच्या Acclimatisation Cycles ना सुरुवात होते.
शेवटी सुंदर निसर्गाचा आस्वाद घेत, हिमालयाचा आनंद घेत, आपल्या शरीराचे ऐकत डोंगरयात्रा करा. बघा तुम्हाला नक्कीच फरक जाणवेल.
🚩🚩🚩
🚩 Mandatory Personal Medical Kit
1) Diamox - 10 tablets (to prevent AMS)
2) Crocin – 6 tablets (fever)
3) Avomine – 4 tablets (motion sickness)
4) Avil 25mg – 4 tablets (allergies)
5) Combiflam – 4 tablets (Pain killer)
6) Disprin – 6 tablets (headache)
7) Norflox TZ & Lomofen– 6 tablets each (diarrhea)
8) Digene - 10 tablets (acidity)
9) Omez/ Rantadine – 10 tablets (antacids)
10) Crepe bandage – 3 to 5 meters
11) Gauze - 1 small roll
12) Band aid – 10 strips
13) Cotton – 1 small roll
14) ORS – 10 packets
15) Betadine or any antiseptic cream
16) Moov spray (aches, & sprains)
आपल्या First Aid kit मध्ये किमान ही औषधे असावीत. कोणतेही औषध डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसारच घ्यावे.
🚩🚩🚩
🚩 हिमालयात जाताना आपल्या पाठपिशवीत जरुरीचं कोणतं सामान असावं?
खाली दिलेली वैयक्तिक सामानाची यादी ही सर्वसामान्य असून आपली यात्रा किती दिवसांची आहे आणि दिलेल्या सामानापैकी आवश्यक गोष्टी कोणत्या असाव्यात हा प्रत्येकाच्या अनुभवाचा भाग आहे. मात्र आपण एकत्रितपणे यात्रा करत असलेल्या संघाकडं सदस्य संख्येनुसार ऑक्सिजन सिलेंडर, ऑक्सिमीटर, फर्स्ट एड किट आणि पुरेसं एक्विपमेंट जरूर असायला हवं.
🚩 What to bring for Yatra/HATP
(A) Legs Accessories -
1) Shoes - 01 pair
2) Socks - 03 pairs
3) Woollen socks - 01 pair
4) Flotters/Chappal - 01 pair
(B) Inner Essentials -
1) Inner Garments - 03 pairs
2) Towel - 01 no
3) Handkerchief - 02 nos
4) Napkins - 02 nos
(C) Clothing -
1) Half T-shirts - 02 nos
2) Half Pants - 01 nos
3) Track pants - 03 nos
4) Full sleeve T-shirts - 03 nos
5) Warm Pullover - 01 no
6) Hand gloves - 01no
7) Chaddar/Showl - 01 no
8) Monkey cap - 01 no
(D) Rain accessories -
1) Poncho - 01 no
2) Folding Umbrella - 01 no (optional)
3) Plastic Mobile Cover - 01 no
4) Sack Rain Cover - 01 no
(E) Personal Essentials -
1) Personal medical kit
2) Knee Cap
3) Crape Bandage
4) Cold cream
5) Cigarette Lighter
6) Dairy & Pen
7) Safty pins
8) Nadi 10 mtrs
9) Walking Stick
10) Water bottles - 01 ltr × 02 nos
11) Plastic tiffin
(F) Documents -
1) ID proof - Aadhar card
(G) Electronics -
1) Mobile
2) Mobile Charger
3) Powerbank
4) Torch - 02 nos
5) Torch Spare batteries - 03 sets
(H) Essentials -
1) Tooth brush
2) Tooth paste
3) Soap
4) Shaving kit
5) Small knife
6) Comb
(I) Utencials -
1) Plate
2) Spoon
3) Bowl
4) Tea Cup
(J) Carry -
1) Sack 02 nos, 01 big, 01 small
# प्रत्येक ग्रूपमधलं सामान प्लॅस्टिक पिशवीत भरून त्या सर्व पिशव्या एका मोठ्या प्लॅस्टिक पिशवीत भरून मगच सॅकमधे भराव्यात.
🚩 एक महत्त्वाची सूचना - यात्रेला जाण्यापूर्वी प्रत्येकाच्या हातापायाची नखे व्यवस्थित कापलेली असावीत.
कैलासराणा शिवचंद्रमौळी।
फणींद्र माथां मुकुटीं झळाळी॥
फणींद्र माथां मुकुटीं झळाळी॥
कारुण्यसिंधू भवदुःखहारी।
तुजवीण शंभो मज कोण तारी॥
🚩 फोटो सौजन्य -
१) गुगल
🚩🚩🚩
🚩 पुढील कैलासांच्या नावांवर टिचकी मारून तुम्हाला हव्या असलेल्या कैलासाच्या यात्रेची इथ्यंभूत माहिती मिळेल...
पुढील कैलासांच्या माहितीसाठी संपर्कात रहा. लवकरच भेटू
लेखनसीमा ॥ लोभ असावा ॥
खूप छान मार्गदर्शन, धन्यवाद 🙏
उत्तर द्याहटवा