ऋणानुबंध शिवसह्याद्रीचे: " एक अपरिचित डोंगरयात्रा "

" एक अपरिचित डोंगरयात्रा "

"कात्रज ते पुरंदर म्हणजेच K2P"

काही दिवसांपुर्वी मी आणि माझा ट्रेकींगमधला नेहमीचा जोडीदार रघु कात्रज ते भुलेश्वर असा ट्रेक करीत असताना किल्ले पुरंदर आणि वज्रगड उर्फ रुद्रमाळ आम्हांला दुरूनच खुणावत होते. क्षणभर मुरारबाजींच्या आठवणींनी डोळ्यांत पाणी आलं. असं त्या पुरंदरात काय होतं कि त्याच्यावरून सातशे मावळ्यांनी आपला जीव क्षणार्धात ओवाळुन टाकला होता. तेव्हाच पुढचा ट्रेक 'कात्रज ते पुरंदर' करायचा अशी खुणगाठ मनाशी पक्की बांधून ठेवली होती. पुर्वी हा ट्रेक कोणी केल्याचं ऐकिवात किंवा वाचनातही आलं नव्हतं. तसंच आमच्या संपर्कात असणाऱ्या अनेक ट्रेकर्सपैकी तो कुणीही केला नसल्यामुळं रस्ता शोधण्यापासुन ते ट्रेकला किती वेळ लागेल वगैरे सर्व तयारी करायची होती. आत्तापर्यंत सह्याद्रीतले असे भरपूर आडवाटांचे ट्रेक केल्यामुळं हा ट्रेक सुध्दा यशस्वीपणे पुर्ण करण्याबद्दल आम्हांला पूर्ण आत्मविश्वास होता.

आमची नेहमीची सकाळची सर्व कामं आटोपून मी, रघु आणि माझी भाची शिवानीला कात्रज घाटापासुन ट्रेक सुरू करायला सकाळचे दहा वाजले. खरंतर ट्रेकींगच्या नियमात हे बसणारं नव्हतं. तसा आमच्या हातात वेळ खूपच कमी होता म्हणून आम्ही कात्रज घाटातल्या वाघजाई देवीला नमस्कार करून ट्रेक चांगला होण्यासाठी साकडं घातलं.

पुर्वीचा कात्रज घाट-रस्ता वाघजाई मंदिराजवळून जात होता. आजही त्या रस्त्याच्या खुणा काळाशी झुंज देत आपलं अस्तित्व कसंबसं टिकवून आहेत. आज हा रस्ता एक्सप्रेस हायवेच्या युगात अनेकांच्या विस्मृतीत गेला आहे.

सुरूवातीलाच डोंगरवाटेतल्या मोबाईल टॉवर वरच्या रखवालदाराशी गप्पा मारून पुढं निघालो. कात्रज घाटातल्या लक्ष्मी शिखराला उजव्या बाजूने वळसा घालून डोंगराच्या वाट-नाक्यावर पोहोचायला जवळजवळ एक तास गेला.

या वाट-नाक्यावरच्या डाव्या बाजूला जाणारी वाट ही बोपदेव घाट, कानिफनाथ, दिवे घाट, मल्हारगड, ढवळेश्वर मार्गे किल्ले दौलतमंगळ उर्फ भुलेश्वरला जाते तर उजवी वाट पुरंदरकडे जाते.

रस्त्यात स्फटिकासारख्या पाण्याचा एक ओढा होता. त्या ओढ्याच्या गारेगार, प्रदुषण विरहीत पाण्यानं शरीरात नवा जोम संचारला.

पुढं दरेगावला जाताना टेकडीवर शंकराचं एक मंदिर लागलं. जवळजवळ शंभर लोकांना मुक्काम करता येईल एवढया प्रशस्त सभामंडपाचं बांधकाम चालू होतं. मंदिराचा पुजारी मंदिराच्या शेजारीच रहात असल्यानं त्याला दरेगावचा रस्ता विचारून पुढे निघालो.

दरेगावला कऱ्हा नदीचा उगम आणि कऱ्हामाता मंदिर आहे. मंदिराच्या जुन्या दगडी बांधकामात सुंदर गोमुख आहे. या छोटेखानी मंदिराच्या परिसरात आल्यावर आचार्य अत्रे लिखित 'कऱ्हेचे पाणी' या त्यांच्या आत्मचरित्राची आठवण झाल्याशिवाय रहात नाही.

दरेगाव सोडल्यावर लगेचच एक छोटासा बंधारा घातलेलं तळं लागलं. गावातले दोघं-तिघं जण करमणूक म्हणून त्या तळ्यात गळ टाकून मासेमारी करीत होते. तळं सोडल्यावर पुढं सासवडहून 'मरिआई' घाटाला जाणारा आडवा रस्ता लागला. दुपारचा एक वाजला होता आणि कडाडून भुकही लागली होती. दरेगावच्या पुढे थापेवाडीच्या रस्त्याच्या कडेला बसुन बरोबर आणलेलं थोडेसं खाऊन घेतलं. पोटोबा शांत झाल्यानं थकलेल्या शरीरात लगेचच नवचैतन्य संचारलं.

थापेवाडी पार करून दुरकरवाडीत पोहोचलो तोपर्यंत साधारण दिड वाजला होता. रस्त्यात वेगवेगळ्या प्रकारची रानफुलं लक्ष वेधून घेत होती. छोटेखानी झुडूप असलेली पावसाळ्यात येणारी 'भारंग' सुध्दा बहरली होती. याच्या जांभळ्या फुलांची किंवा कोवळ्या पानांची भाजी करून खातात.

दुरकरवाडीतच पण जरासं आडबाजुला 'मानाई' देवीचं छोटेखानी सुंदर मंदिर लागलं. मंदिराच्या परिसरात अनेक छोटी-मोठी झाडे होती. त्यापैकी एका मोठ्या वडाच्या झाडाखाली असलेल्या या मंदिराला गोलाकार वळसा घालून एक ओढा वाहतोय. त्या खळाळत वाहणाऱ्या ओढ्यावरच्या पुलावरून या मंदिरात जाता येतं. मंदिराचा परिसर अतिशय निसर्गरम्य आहे. शेजारीच हातपंप असल्यानं क्षणभर विश्रांतीसाठी, न्याहारी आणि भोजनासाठी तर हा परिसर अतिशय उत्तम आहे.

दुरकरवाडीतुन बाहेर पडल्यावर सोमुर्डी गावाच्या वाटेवर उजवीकडे जुन्नर जवळच्या नाणेघाटासारखी खिंड दिसली. आपोआपच आमचे पाय खिंडीकडे वळले. या खिंडीला स्थानिक लोक दुरकरवाडीची किंवा सप्रेवाडीची खिंड म्हणतात. खिंडीच्या उत्तरेस थोडं खालील बाजूला असलेल्या गावातून पुर्वी राजगड-तोरण्याकडुन येणारा मार्ग असावा असं सहजच वाटलं पण खात्री करून घेण्यासाठी आसपास कोणीच नसल्यामुळं आणि दुपारचे सव्वादोन वाजल्यानं वेळ न दवडता पुढं निघालो.

दुरकरवाडीच्या पुढच्या सोमुर्डी गावात पोहोचायच्या अलीकडे एक शेततळं लागलं. तळ्याच्या काठावर एका मोठया दगडापाशी जरा विसावलो त्यावेळी दुपारचे चार वाजले होते.

समोरच 'चंद्र पर्वत' दिसत होता. सोमुर्डी गावाच्या हद्दीत असलेल्या या चंद्र पर्वतावर आणि गावात अशा दोन्ही ठिकाणी भैरवाचं मंदिर आहे. गावातलं मंदिर चांगलं प्रशस्त आहे. चंद्र पर्वतावरून एक धार खाली उतरली आहे. त्या धारेवरची खिंड ओलांडून पुरपोखर गावी पोहोचलो.

सोमुर्डीपासुन पुरपोखर साधारणपणे अर्ध्या तासाच्या अंतरावर आहे. जसा सोमुर्डीला चंद्र पर्वत आहे तसा पुरपोखरला 'सुर्य पर्वत' आहे. या सुर्य पर्वतावरच कानिफनाथांचं छोटेसं मंदिर आहे.

पुरपोखर गावाच्या जवळ एक वृद्ध शेतकरी वाळत घातलेल्या भुईमुगाच्या शेंगा उचलून पोती भरत होता. बोलता बोलता तो म्हणाला गाडीरस्ता पुरंदरला येत असताना तुम्ही चालत का पुरंदरला आलात? तो माळकरी दिसल्यानं मी त्याला म्हटलं तुम्हांला पंढरपूरला वारीला जाऊन जे मिळतं तेच आम्हांला असं चालत येऊन मिळतं. विठ्ठल जसं तुमचं दैवत तसंच शिवराय हे आमचं दैवत आणि गड किल्ले हीच आमची तिर्थस्थळे. दोघेही वारकरीच. न रहावून दोघेही एकमेकांच्या पाया पडलो. असो, त्याच्याशी गप्पा मारता मारता शेंगांचा मनमुराद आस्वाद घेतला.

पुरपोखरनंतर किल्ले पुरंदरच्या पायथ्याच्या नारायणपुर गावात पंधरा मिनीटातच पोहोचलो. गावातल्या गजबटात जास्त वेळ न घालवता पायथ्याशी असणाऱ्या नारायणपेठ मार्गे तडक पुरंदरचा बिनी दरवाजा गाठला. समोरच्या मुरारबाजींच्या पुतळ्यासमोर उभं राहिल्यावर क्षणार्धात पुरंदरच्या युद्धाचा प्रसंग डोळ्यांपुढं जसाच्या तसा उभा राहिला. हाकेच्या अंतरावरचा वज्रगड हातातून गेला होता. पुरंदरची पुरंदरेश्वराचं मंदिर, बिनी दरवाजा असलेली माची आणि भैरवखिंडही ताब्यातून गेली होती. फक्त बालेकिल्लाच काय तो शिल्लक राहिला होता. मुरारपंत पडले होते आणि तरीही गडावरच्या मावळ्यांनी महाराजांना निरोप धाडला की 'एक मुरारबाजी पडले म्हणून काय झालं? सातशे मुरारबाजी अजूनही जिवंत आहेत. महाराज, काळजी नसावी.' या मावळ्यांना प्रसंगी स्वतःच्या जीवाची होळी करण्यासाठी कुठून प्रेरणा मिळत असेल? असा विचार फक्त मनात जरी आला तरी अचंबित व्हायला होतं. शिवकाळात घडलेला प्रत्येक युद्धप्रसंग कल्पनातीत धाडसामुळं मावळ्यांनी इतिहासात अक्षरशः अजरामर करून टाकला आहे. धन्य ते मावळे आणि धन्य त्यांची ती स्वराज्यनिष्ठा.

रघूने हाक मारली आणि एकदम भानावर आलो. भूतकाळ कितीही गौरवशाली असला तरी वर्तमानात आता समोर वाढून ठेवलेल्या प्रसंगांना सामोरं जायलाच हवं होतं. पायथ्याच्या नारायणपूरातून पुण्याला जाणारी शेवटची एसटी चुकवून चालणार नव्हतं त्यामुळं गडावरच्या पुरंदरेश्वराला दंडवत घालून जड पावलानंच ट्रेकची यशस्वी सांगता केली ती मागे सोडलेल्या दुरकरवाडीतल्या खिंडीचा ट्रेक करण्याचा संकल्प सोडूनच...